Zwykle o tej porze roku przyglądamy się baczniej sytuacji kobiet na rynku pracy.
Patrząc na teksty sprzed roku i sprzed kilku lat można odnieść wrażenie, że tematy powracają, a zmiany następują wolno i nie zawsze w oczekiwanym kierunku.
Sytuacja na rynku pracy w większości krajów europejskich jest napięta. Potencjał kobiet, ich talent i kompetencje, są cennym wkładem w gospodarkę – zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Nie zawsze jednak ten potencjał jest wykorzystywany, co przekłada się także na osobistą sytuację kobiet, także w wymiarze materialnym.
W czasach wymagających ekonomicznie dla rodzin warto zatem przyjrzeć się – ponownie – sytuacji zarobkowej kobiet pracujących.
Zarówno w Polsce, jak i w Niemczech odsetek kobiet pracujących jest stosunkowo wysoki i wyższy niż średnia w Unii Europejskiej (66,3 proc.). Stopa zatrudnienia kobiet w Niemczech jest jedną z najwyższych w Europie i wynosi prawie 74 procent, to jednocześnie prawie połowa wszystkich kobiet w wieku od 20 do 64 lat (48,8 proc.) pracuje w niepełnym wymiarze godzin. W przypadku mężczyzn dotyczy to jedynie niespełna 12 proc. Oznacza to, że średnia liczba przepracowanych godzin - zwłaszcza w związkach z dziećmi - jest stosunkowo niska. Kobiety pracują znacznie mniej godzin niż mężczyźni, choć często są wysoko wykwalifikowane i pracowałyby więcej, gdyby warunki były bardziej korzystne.
Zgodnie z danymi Eurostatu aktywność zawodowa Polek plasuje się także stosunkowo wysoko wśród krajów Unii Europejskiej: w 2024 roku wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 15-64 w Polsce wyniósł 67,4 proc. Praca na część etatu jest jednak zdecydowanie rzadziej stosowanym wariantem na polskim rynku pracy, niezależnie od płci. Z tej formy zatrudnienia korzysta 8,7 proc. kobiet i 3,4 proc. mężczyzn. Na sytuację ekonomiczną kobiet ma jednak wpływ między innymi stosunkowo wczesne przechodzenie na emeryturę i fakt, że odsetek kobiet pracujących w starszych kohortach wiekowych (nawet przed osiągnięciem wieku emerytalnego) jest w Polsce stosunkowo niski.
Mimo rosnącej aktywności zawodowej kobiet, ich sytuacja ekonomiczna nadal jest gorsza niż pracujących mężczyzn. Kobiety wpadają w liczne „luki” podczas swojego życia zawodowego, które przekładają się na ich niższe przychody. Fundacja Bertelsmanna w swoim kompleksowym badaniu z 2024 roku na temat sytuacji kobiet na rynku pracy wskazuje aż siedem czynników, które negatywnie wpływają na sytuację kobiet. Choć proporcje wpływu poszczególnych czynników bywają różne w poszczególnych krajach, dotyczą one większości państw. Ich wpływ zależy od wielu aspektów, od polityki państwa wspierającej rodziny począwszy, na czynnikach kulturowych skończywszy.
Fundacja wskazuje luki takie jak: Gender (Work) Time Gap, oznaczającą różną ilość czasu pracy kobiet i mężczyzn, Gender Care Gap – luka związana z ilością nieodpłatnej pracy np. opiekuńczej dziennie czy Gender Pay Gap – luka płacowa. Te nierówności przekładają się w długim okresie na kolejne luki: różnice w przychodach w całym okresie życia zawodowego, gorszą sytuację materialną kobiet w związku z macierzyństwem czy niższe świadczenia emerytalne kobiet, których wynikiem jest niejednokrotnie ubóstwo w starszym wieku.
Co ciekawe, fundacja wskazuje jeszcze jedną, nieoczywistą lukę – Financial Literacy Gap – związaną z edukacją ekonomiczną, która skutkuje różnym poziomem zabezpieczenia emerytalnego na starość kobiet i mężczyzn.
Sytuacja ta ma wymierne skutki. Więcej niż jedna na dwie pracujące kobiety w Niemczech ma trudności z zapewnieniem sobie samodzielnie długoterminowego zabezpieczenia środków do życia. Poinformowała o tym agencja informacyjna dpa, powołując się na badanie przeprowadzone przez Niemiecką Konfederację Związków Zawodowych (DGB). Oznacza to, że ich dochody nie są wystarczająco wysokie, aby zapewnić im niezależne utrzymanie w fazach życia, w których nie pracują, takich jak niezdolność do pracy, bezrobocie lub emerytura. DGB wskazuje na pracę w niepełnym wymiarze godzin, częstsze przerwy w pracy czy niższe o ok. jedną piątą wynagrodzenie godzinowe kobiet jako przyczyny tej sytuacji. W Niemczech w jednej czwartej rodzin z dzieckiem (lub dziećmi) pracuje tylko mężczyzna, a jedynie w 14 proc. par z dziećmi oboje rodzice pracują na pełen etat.
W Polsce w związku ze znacznie mniej rozpowszechnioną pracą w niepełnym wymiarze godzin proporcje są nieco inne. Według danych Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE) w 2021 roku aż 75 proc. matek z co najmniej jednym dzieckiem poniżej 15 roku życia pracowało zawodowo, najczęściej na pełen etat. Oznacza to jednak, że na ogół kobiety w rzeczywistości są podwójnie obciążone – większość prac opiekuńczych i związanych z gospodarstwem domowym nadal często spoczywa na ich barkach, mimo pracy zawodowej. W Polsce natomiast wysoki jest odsetek rodzin z dziećmi, w których matki nie pracują zawodowo – to aż jedna trzecia rodzin.
Równouprawnienie kobiet na rynku pracy jest wyzwaniem, które wymaga jasno określonych działań.
Fundacja Bertelsmanna wskazuje na rolę zachęt finansowych ze strony państwa (system podatkowy, dowartościowanie zawodów sfeminizowanych, np. opiekuńczych) i rolę czynników czasowych (uwolnienie czasu kobiet na aktywność zawodową dzięki wsparciu systemowemu w opiece nad dziećmi oraz stosowanie elastycznych modeli pracy zamiast pracy w niepełnym wymiarze godzin). Ważna jest także zmiana kulturowa związana z podziałem ról w rodzinach.
W zakresie eliminacji nierówności płacowych ważnym wsparciem ma być dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2023 roku w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości za pośrednictwem mechanizmów przejrzystości wynagrodzeń. Dyrektywa powinna być wdrożona do 2026 roku. Prace posuwają się wolno ze względu na trudności związane m.in. z wartościowaniem stanowisk.
W AHK Polska w ramach komisji ds. rynku pracy śledzimy prace związane z przygotowaniem implementacji tej dyrektywy.
W związku z dniem kobiet należy docenić wszelkie realizowane już inicjatywy na rzecz większej obecności kobiet na rynku pracy i realizacji ich planów zawodowych. Wiele z tych inicjatyw wdrażanych jest w firmach przez samych pracodawców, w ramach świadomego kształtowania środowiska pracy, wspierającego łączenie ról zawodowych i życiowych – przez kobiety i mężczyzn. Z drugiej strony należy mieć świadomość, że obecność kobiet na rynku pracy na równorzędnych zasadach nadal wymaga podejmowania wszechstronnych działań przez wszystkie podmioty, które mogą mieć wpływ na tę sytuację. To ważne zadanie, biorąc pod uwagę potencjał kobiet, który ma nie tylko wymiar osobisty w postaci realizacji własnych ambicji życiowych, ale także jest wartościowym zasobem dla całej gospodarki.