Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej rozpoczęła się 1 stycznia 2025 roku i potrwa do 30 czerwca 2025 roku.
Głównym nurtem prac przewodnictwa Polski jest konkurencyjność i bezpieczeństwo Unii Europejskiej we wszystkich jej wymiarach: zewnętrznym, wewnętrznym, informacyjnym, ekonomicznym, energetycznym, żywnościowym i zdrowotnym. Jako priorytety działań w tym celu, Polska wskazała siedem filarów bezpieczeństwa.
Jest już postęp w sprawie wyższych wydatków UE na zbrojenia, deregulacji czy nowych technik genomowych.
Zdolność do obrony
Pierwszym filarem jest wzmocnienie europejskiej gotowości obronnej opartej na zwiększonych nakładach na cele wojskowe, silniejszym przemyśle obronnym i uzupełnieniu braków w zdolnościach obronnych. Polska prezydencja popiera te działania i dąży do pogłębionej debaty na temat finansowania obronności w UE. Również istotne ma być wsparcie dla przemysłu obronnego oraz dla kluczowych elementów infrastruktury obronnej i podwójnego zastosowania, takich jak Tarcza Wschód czy Bałtycka Linia Obrony. Poza tym priorytetem będzie wzmocnienie współpracy z NATO i partnerami spoza UE, głównie USA, a także Wielką Brytanią, Koreą Południową i innymi państwami wyznającymi podobne zasady w polityce międzynarodowej.
Widać pierwsze efekty działań: zmieniło się podejście do wydatków na obronność. Taki cel prezydencji w grudniu 2024 r. przedstawił minister finansów Andrzej Domański. Zgodnie z polskimi postulatami UE zgodziła się, by wydatki te wyłączyć spod unijnych zasad fiskalnych dotyczących procedury nadmiernego deficytu. W marcu Komisja Europejska przedstawiła pakiet ReArm Europe, który nadaje priorytet dostawom strategicznego sprzętu, takiego jak systemy obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, systemy artyleryjskie, pociski, amunicja oraz systemy dronów i antydronowe. Przeznaczone mają zostać dodatkowe środki wysokości 800 mld euro, pochodzące z budżetu unijnego i budżetów państw członkowskich: jeśli każde państwo członkowskie miałoby wydać średnio 1,5% swojego PKB na obronę (łączna kwota wyniosłaby wówczas 650 miliardów euro) wraz z przewidywanym planem pożyczki w wysokości 150 miliardów euro na zakup zdolności obronnych produkowanych głównie w Europie. Wydatki wojskowe zostałyby wyłączone z rygorystycznych europejskich ograniczeń deficytu. UE bada również harmonizację wymogów i wspólnych zamówień w celu zapewnienia bardziej wydajnego rynku, obniżenia kosztów, zagwarantowania transgranicznego dostępu do łańcuchów dostaw i zwiększenia konkurencyjności sektora obronnego jako całości.
Ochrona ludzi i granic
Celem jest zapewnienie optymalnego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego obywateli Europy wobec wyzwań związanych z migracją, bezpieczeństwem granic zewnętrznych UE, zagrożeń hybrydowych oraz zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania Strefy Schengen. Planowane było zwiększenie potencjału UE i państw członkowskich w zakresie ochrony ludności, odporności w przypadku katastrof, ratownictwa i pomocy humanitarnej. Obejmuje to kwestie zwalczania międzynarodowych siatek przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i radykalizacji, w tym w kontekście zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego związanych z rosyjską agresją na Ukrainę.
Plan Polskiej Prezydencji zawiera wiele ważnych wydarzeń z obszaru bezpieczeństwa wewnętrznego.
27 i 28 marca 2025 r. odbyło się nieformalne posiedzenie Stałego Komitetu Współpracy Operacyjnej w Obszarze Bezpieczeństwa Wewnętrznego (COSI). W związku z priorytetami polskiej prezydencji w zakresie zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości, posiedzenie poświęcone było w szczególności omówieniu przyszłości EMPACT, prezentacji nowego raportu Europolu SOCTA 2025, zmianom i pojawiającym się niepokojącym trendom na rynku handlu narkotykami oraz wzmocnieniu współpracy w walce z handlem ludźmi. W skład COSI wchodzą członkowie właściwych ministerstw krajowych i wspomagający ich stali przedstawiciele krajów przy UE. Jego zadaniem jest ułatwianie, promowanie i wzmacnianie koordynacji współpracy operacyjnej między krajami UE w obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego.
Finalnie odbędzie się posiedzenie zarządu Agencji Frontex (11-12 czerwca) oraz Zarząd Europolu (25-26 czerwca).
Odporność na obcą ingerencję i dezinformację
Chodzi tutaj o wzmocnienie odporności demokracji oraz zahamowania polaryzacji i radykalizacji, czyli rozpoznawanie i eliminowanie dezinformacji i zagranicznych manipulacji, a także długofalowych działań w obszarze edukacji obywatelskiej i wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego. Nacisk tutaj położony jest na cyberbezpieczeństwo, czyli rozwój nowoczesnych, bezpiecznych usług cyfrowych. Walka z dezinformacją klimatyczną, aby zwiększyć bezpieczeństwo w obliczu zmian klimatycznych, to ostatni cel tego filaru.
W kontekście cyberbezpieczeństwa Polska wyróżnia się poprzez restrykcyjne podejście do unijnych przepisów i stworzenie mechanizmu daleko idącej oceny dostawców wysokiego ryzyka, który rodzi pytania o spójność i efektywność regulacji na poziomie europejskim.Propozycje polskiego ustawodawcy znacząco wpłyną na konkurencyjność gospodarki. Podczas prezydencji w UE, Polska zamierza skupić się na ochronie integralności procesów demokratycznych oraz skuteczniejszej walce z dezinformacją poprzez wzmocnienie odporności UE poprzez kompleksowe podejście do cyberbezpieczeństwa, aktualizacje unijnych ram koordynacji w zakresie kryzysów cyberbezpieczeństwa (Cyber Blueprint), poprawę współpracy między sektorami cywilnym i wojskowym, zapewnienie zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa innowacyjnych aplikacji AI oraz wdrożenie unijnej ustawy o sztucznej inteligencji.
Oprócz tego, Polska będzie aktywnie pracować nad narzędziami umożliwiającymi eliminowanie fake newsów i promowanie rzetelnych informacji w obszarze ochrony klimatu i środowiska. Ma to na celu budowanie zaufania publicznego do zielonej transformacji oraz polityki energetycznej i klimatycznej Unii Europejskiej.
Zapewnienie bezpieczeństwa i swobody działalności gospodarczej
Ten obszar obejmuje działania związane ze zmianami technologicznymi, transformacją energetyczno-klimatyczną i napięciami geopolitycznymi. Konieczne jest pogłębienie jednolitego rynku i znoszenie barier dla transgranicznej działalności, zwłaszcza w sektorze usług. Priorytetem ma być realizacja inicjatyw poprawiających dostęp do kapitału prywatnego dla przedsiębiorstw, które chcą się rozwijać i inwestować. Polska prezydencja ma promować zmniejszenie obciążeń biurokratycznych oraz ma skupić się także na doskonaleniu mechanizmów wsparcia dla przemysłu w dziedzinach ważnych dla bezpieczeństwa i budowy przewag gospodarczych, dbając jednocześnie o zachowanie równych szans wewnątrz UE. Obejmuje to przywracanie uczciwych warunków konkurencji na globalnym rynku dla przemysłu UE, doskonalenie instrumentarium polityki handlowej, skuteczniejsze egzekowanie przepisów przy wprowadzaniu towarów na unijny rynek oraz lepsze wykorzystywanie atutów związanych z szerokim strumieniem zamówień publicznych w UE.
11 marca 2025 r. rząd przyjął pierwszy pakiet deregulacyjny przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Przewiduje ponad 40 zmian w różnych obszarach, w tym m. in. nowe reguły kontroli firm, prostsze postępowania administracyjne czy przejrzyste zasady tworzenia prawa gospodarczego. Nowe rozwiązania to odpowiedź na potrzeby nowoczesnego biznesu, uwzględniające niezbędne standardy i kształtujące adekwatne do potrzeb prawo gospodarcze. Przepisy muszą być proste, jednoznaczne i skuteczne. Nowe rozwiązania usprawnią procesy gospodarcze, umocnią pozycję polskich firm i wpłyną na ich konkurencyjność.
Kontrole w przedsiębiorstwach będą prowadzone, ale na nowych zasadach, tak aby nie paraliżować działalności gospodarczej firm, np. poprzez skrócenie maksymalnego czasu kontroli, wprowadzenie obowiązku doręczenia przedsiębiorcy wstępnej listy informacji i dokumentów lub dostosowanie częstotliwości planowych kontroli do zidentyfikowanego stopnia ryzyka związanego z wykonywaną przez przedsiębiorcę działalnością. Postępowania administracyjne mają zostać przyspieszone i uproszczone, m.in. poprzez wprowadzenie decyzji hybrydowej, zwiększenie wykorzystania tzw. „wezwań miękkich”, czyli możliwość wystąpienia do przedsiębiorcy bez wszczynania postępowania lub odejście od zasady dwuinstancyjności na rzecz jednoinstancyjności. Przepisy deregulacyjne odnoszą się również do reguł kształtowania prawa gospodarczego. Ma być ono skuteczne, adekwatne i przyszłościowe. Zaroponowano odpowiednie vacatio legis projektów ustaw nakładających obowiązki na przedsiębiorców (6 miesięcy), zasada równoważenia obowiązków administracyjnych, obowiązkowa ocena skutków regulacji ex post po 2 latach od wejścia w życie aktu prawnego, w przypadku braku możliwości przeprowadzenia konsultacji publicznych oraz obowiązek cyklicznego opracowywania rządowego Programu regulacyjnego.
Również koncepcja Paktu dla Czystego Przemysłu (Clean Industrial Deal) ma być kluczowym narzędziem modernizacji europejskiej gospodarki, którego głównym celem jest wzmocnienie konkurencyjności, przy jednoczesnym dążeniu do redukcji emisji i wsparcia zrównoważonych technologii. Szczegóły wciąż jednak czekają na dopracowanie. Komisja Europejska prowadzi konsultacje i czeka na akceptację państw członkowskich. To oznacza, że zanim strategia zacznie działać w pełni, może minąć kilka lat. W najbliższym czasie możemy spodziewać się konkretnych regulacji dotyczących cen energii, podziału funduszy unijnych oraz ułatwień dla firm inwestujących w odnawialne źródła i przemysł. Celem jest wsparcie europejskich przedsiębiorstw, aby mogły konkurować na rynkach światowych.
W Unii krok po kroku następuje zmiana myślenia – coraz bardziej uwzględniana jest konkurencyjność gospodarki.
Poza tym priorytetem Ministerstwo Finansów jest też wypracowanie stanowiska Rady UE w sprawie reformy kodeksu celnego UE, co spodziewane jest w maju. Pierwsze zmiany maja objąć m.in. obowiązkową digitalizację wszystkich zgłoszeń celnych w ramach nowego Unijnego Centrum Danych Celnych, stopniowe znoszenie papierowych dokumentów celnych i zastąpienie ich systemem elektronicznym, nowe regulacje dotyczące statusu AEO, które umożliwią firmom szybszą odprawę i uproszczone procedury oraz zwiększenie roli organów celnych w zakresie analizy ryzyka oraz przemieszczania towarów. Środki te mają na celu uproszczenie formalności celnych, co zwiększy konkurencyjność przedsiębiorstw w obiegu towarów unijnych.
Ministrowie ds. pracy zgodzili się, że konieczne jest dalsze rozwijanie polityk promujących równość w zatrudnieniu i wspierających osoby łączące obowiązki zawodowe z opieką nad rodziną. Podjęto deklaracją o kontynuacji współpracy w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań sprzyjających godzeniu życia zawodowego z prywatnym oraz dalszej ochrony praw pracowniczych w erze cyfryzacji.
Nie będzie bezpiecznej i silnej Europy bez odpornego na zagrożenia unijnego systemu transportowego. Rozwój infrastruktury transportowej podwójnego, cywilno-wojskowego, zastosowania jest konieczny. Niezbędne jest wzmacnianie komponentu mobilności wojskowej, uwzględniając w tym temacie bieżący kontekst geopolityczny.
Niezbędne jest ukształtowanie infrastruktury transportowej w sposób odpowiadający na aktualne wyzwania, jak konieczność skrócenia łańcuchów dostaw i w miarę możliwości zmniejszenie uzależnienia od środków produkcji ulokowanych poza UE.
Polityka TEN-T odgrywa wielką rolę w dążeniu do poprawy efektywności europejskiego transportu, w tym budowania jego większej konkurencyjności, dostępności, spójności i odporności.
Transformacja energetyczna
Wiarygodność i pewność dostaw surowców energetycznych ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej. Bezpieczeństwo energetyczne obejmuje zapewnienie obywatelom i przedsiębiorstwom dostępu do energii w odpowiedniej ilości i przystępniej cenie. Planowane było pełne odejście od importu rosyjskich źródeł energii, obniżenie cen energii w UE i jej sąsiedztwie oraz zapewnienie równych warunków rozwoju w UE każdego z czystych źródeł energii.
Wobec obaw o uzależnienie gazowe od USA dyrektorzy dużych firm z UE zaczęli mówić o pokryciu części zapotrzebowania poprzez import rosyjskiego gazu, w tym od państwowego giganta Gazpromu. Takie podejście wymagałoby kolejnej poważnej zmiany unijnej polityki energetycznej. Europa ma ograniczone możliwości. Rozmowy z gigantem LNG, Katarem, na temat większej ilości gazu utknęły w martwym punkcie. Chociaż wdrażanie odnawialnych źródeł energii przyspieszyło, tempo nie jest wystarczająco szybkie, aby UE czuła się bezpiecznie.
Komisja Europejska pracuje też nad zapowiedzianym na ten rok zaktualizowanym orientacyjnym programem energetyki jądrowej (Programme Indicatif Nucléaire Communautaire – PINC), który ma zawierać kompleksowy przegląd kosztów i potrzeb inwestycyjnych obejmujących cały cykl życia instalacji jądrowych w UE.
Komisja Europejska rozpoczęła konsultacje dotyczące inwestycji w energetyce jądrowej, przygotowując nową wersję Ilustracyjnego Programu Energii Jądrowej (PINC). Dokument wskaże kierunki rozwoju sektora, podkreślając potrzebę modernizacji, innowacji i uniezależnienia od zewnętrznych dostawców.
Konkurencyjne i odporne rolnictwo
Oznacza to wzmocnienie pozycji rolników w łańcuchach wartości, w tym stabilizację ich dochodów, aby tworzyć konkurencyjne i odporne europejskie rolnictwo, które zapewni Europejkom Europejczykom bezpieczeństwo żywnościowe. Obejmuje to przestrzeganie unijnych standardów jakości i zrównoważonego rozwoju, dając gwarancję bezpieczeństwa żywności. Celem jest zbudowanie silnej Wspólnej Polityki Rolnej.
Państwa członkowskie z zadowoleniem przyjęły komunikat KE „Wizja dla rolnictwa i żywności”, szczególnie podkreślając uznanie rolnictwa za sektor strategiczny oraz znaczenie promowania go jako atrakcyjnej ścieżki kariery dla przyszłych pokoleń. Rada położyła również nacisk na konkurencyjność oraz potrzebę zapewnienia rolnikom godziwych i sprawiedliwych dochodów.
Państwa UE uzgodniły w połowie marca, w oparciu o tekst przygotowany przez polską prezydencję, wspólne stanowisko w sprawie przepisów dotyczących wykorzystania nowych technik genomowych (NGT) w hodowli roślin. Doprowadzenie do tzw. trilogu między Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim i Radą UE zapowiadał Minister Rolnictwa Czesław Siekierski. Chodzi o wyłączenie roślin powstałych przy wykorzystaniu niektórych technik NGT z restrykcyjnych przepisów dotyczących żywności modyfikowanej genetycznie (tzw. GMO), pod które dotychczas podlegały. Udało się uzyskać wspólne stanowisko w Radzie UE w sprawie NGT, które dostosowują rośliny do warunków kryzysu klimatycznego – skrajnych temperatur czy suszy. Przyjęte stanowisko dzieli NGT na mniej i bardziej zmodyfikowane - tę pierwszą grupę wyjmuje spod restrykcyjnych regulacji dotyczących GMO. Największe kontrowersje w sprawie NGT budzi jednak kwestia patentów, która ma być przedmiotem negocjacji z Parlamentem Europejskim.
Negocjacje z Parlamentem Europejskim w tej sprawie mogą rozpocząć się pod koniec kwietnia oraz maja. Ciągle waży się natomiast przyszłość innego priorytetu Ministerstwa Rolnictwa, czyli ambitnej i dostosowanej do rosnących wymagań wobec rolników przyszłej unijnej Wspólnej Polityki Rolnej.
Bezpieczeństwo zdrowotne
Celem jest transformacja opieki zdrowotnej i konieczności poprawy bezpieczeństwa lekowego UE, ze szczególnym uwzględnieniem perspektyw pacjentów. Kluczowa jest dywersyfikacja łańcuchów dostaw leków i wsparcie produkcji w UE. Istotna tutaj jest też poprawa zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w dobie rozwoju technologii cyfrowych oraz działania promujące zdrowie i profilaktykę chorób.
Minister Zdrowia Izabela Leszczyna u progu prezydencji zapowiadała intensyfikację działań w kwestii prac nad pakietem farmaceutycznym, przedstawiając jako cel minimum wynegocjowanie stanowiska Rady UE. Cel ten pozostaje aktualny, a tematem w połowie maja zająć ma się Komitet Stałych Przedstawicieli – ambasadorów przy UE (COREPER). Pakiet farmaceutyczny Komisja Europejska przedstawiła w 2023 r. w celu m.in. zrównania dostępu do leków w krajach Unii. Jednak propozycja ta podzieliła wspólnotę, ponieważ część państw zabiega głównie o ochronę konkurencyjności innowacyjnych koncernów farmaceutycznych, a dla innych kluczowa jest dostępność leków dla obywateli. Leszczyna deklarowała, że prezydencja będzie starała się połączyć te perspektywy. Ważą się natomiast szanse na uzyskanie przez prezydencję postępu w sprawie przyjęcia Aktu o lekach o krytycznym znaczeniu, związanego z pakietem farmaceutycznym.
Aktualnie wokół unijnego pakietu zmian prawa farmaceutycznego narasta coraz więcej wątpliwości i kontrowersji. O tym, jak zmiany legislacyjne mogą wpłynąć na dostęp do leków w państwach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, dyskutowano w czasie Kongresu Wyzwań Zdrowotnych. Eksperci wskazywali na zbyt zawiłe przepisy, odejście od założeń proponowanych zmian, zburzenie poczucia bezpieczeństwa inwestorów i przemysłu. Również nowe propozycje aktu o lekach krytycznych nie spełniły pokładanych oczekiwań, zwłaszcza że nie ma w nich żadnego nowego mechanizmu finansowego, który wspierałby państwa członkowskie w zapewnieniu bezpieczeństwa lekowego.