68,8 proc. kobiet w wieku 15-64 lata w Polsce jest aktywnych zawodowo. W Niemczech wskaźnik ten jest jeszcze wyższy i wynosi 75,9 proc.
W obu krajach stopa bezrobocia w tej grupie nie przekracza 3 proc. Różni je jednak odsetek kobiet na stanowiskach kierowniczych.
Zgodnie z danymi Eurostatu aktywność zawodowa Polek plasuje się stosunkowo wysoko wśród krajów Unii Europejskiej i dynamicznie rośnie: w trzecim kwartale 2023 roku wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 15-64 w Polsce wyniósł 68,8 proc. W 2015 roku było to 56,6 proc., zatem w ciągu ośmiu lat wskaźnik zatrudnienia kobiet wzrósł w Polsce o 12,2 p.p. Dane wskazują także, że zatrudnienie kobiet w Polsce rośnie szybciej niż mężczyzn i szybciej niż średnio dla kobiet w Unii Europejskiej. W Niemczech w tym samym okresie wskaźnik zatrudnienia kobiet był jeszcze wyższy i wynosił średnio 75,9 proc., zaś średnia europejska (EU-27) dla kobiet 70,2 proc.
Stopa bezrobocia wśród kobiet zarówno w Polsce, jak i w Niemczech jest jedną z najniższych w Europie i wynosi odpowiednio 2,7 i 2,8 proc. (3. kwartał 2023), podczas gdy średnia europejska to ponad dwa razy więcej (6,4 proc.).
Wkład kobiet w rozwój gospodarki
Udział kobiet w budowaniu PKB jest znaczący. Według wyliczeń Polskiego Instytutu Ekonomicznego (PIE), średni wzrost PKB r/r (2009-2021 r.) wynikający z wzrostu zatrudnienia kobiet w tym okresie wynosił 1,49 pkt. proc., inaczej mówiąc: wzrost wskaźnika zatrudnienia kobiet przyczynił się do ok. 2/5 wzrostu gospodarczego Polski. Co druga kobieta w Polsce w wieku 25-34 lat ma wyższe wykształcenie i jest to wskaźnik przewyższający średnią europejską (42 proc.). W Niemczech 39,5 proc. kobiet legitymuje się wyższym wykształceniem. Aż 53 proc. kobiet na kierunkach ścisłych i technicznych w Polsce stanowią kobiety, podobna tendencja widoczna jest w wielu innych krajach. Nadal jednak stosunkowo niewiele kobiet wybiera kierunki związane z technologiami informatycznymi czy technikami przemysłu.
Koncerny niemieckie w Polsce starają się wspierać kobiety w rozwijaniu kariery zawodowej także w dziedzinach technicznych, przełamując stereotypy i pokazując istniejące możliwości. Koncern BASF Polska realizuje już czwartą edycję kampanii „Chemia jest kobietą”, prezentującej kobiety realizujące swoją ścieżkę zawodową w tej dziedzinie jako wzory dla innych kobiet (role models).
„Podział ról czy zawodów na męskie i damskie odchodzi w niepamięć. Kobiety mogą robić to czym się interesują, podążać za pasjami i marzeniami, jeśli tylko chcą. A mnogość dobrych przykładów – takich „role modelek”, kobiet, które osiągnęły sukces, zdecydowanie pomaga to osiągnąć.” – podkreśla Katarzyna Byczkowska, prezeska Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej (AHK Polska) oraz prezeska zarządu BASF Polska. „Takie „role modelki”, pracowniczki BASF Polska, prezentujemy właśnie w naszej kampanii społecznej „Chemia jest Kobietą”, w której pokazujemy, że nie ma już czegoś takiego jak „męski zawód”, że warto podążać za tym, co nas inspiruje czy interesuje nie patrząc na utarte schematy.” – dodaje.
Innym przykładem wspierania kobiet w podejmowaniu pracy w zawodach technicznych jest zainicjowany przez Mercedes-Benz Manufacturing Poland program „Girls GO Technology – dziewczyny oswajają technologię”. Jest to cykl warsztatów poświęconych technologiom i cyfryzacji, skierowany między innymi do mieszkanek Jawora, w którym mieści się siedziba zakładu.
Polki w czołówce kobiet pełniących funkcje kierownicze w Europie
Kobiety stanowią ponad 46 proc. zatrudnionych, ale ich udział w zarządzaniu przedsiębiorstwami w wielu krajach europejskich jest wyraźnie mniejszy. Polska stanowi tu chlubny wyjątek: aż 43 proc. stanowisk kierowniczych w Polsce zajmują kobiety, co daje nam drugie miejsce w Europie, wyprzedza nas nieznacznie tylko Łotwa. W Niemczech udział kobiet jest nadal znacząco mniejszy i wynosi około 29 proc., czyli poniżej średniej europejskiej (35 proc.). W zarządach największych spółek zasiada w Polsce 24 proc. kobiet, a 32 proc. prowadzi własną działalność gospodarczą. W Niemczech w zarządach stu największych spółek giełdowych udział kobiet wynosił w 2022 roku 17,5 proc., tendencja jest wyraźnie wzrostowa, co wspierają przepisy europejskie. Dyrektywa UE zobowiązuje państwa członkowskie, aby do czerwca 2026 roku przynajmniej 40 proc. stanowisk dyrektorów niewykonawczych lub 33 proc. wszystkich stanowisk kierowniczych dużych spółek giełdowych zajmowały osoby niedostatecznie reprezentowanej płci.
Brak adekwatnej reprezentacji kobiet w kadrze zarządzającej jest między innymi wynikiem istniejących stereotypów. „Stereotypy nadal niestety są obecne wokół nas i to one w połączeniu z brakiem pewności siebie, swoich umiejętności czy kompetencji blokują kobiety w podejmowaniu wyzwań czy trudnych decyzji. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że jeszcze do niedawna nasze społeczeństwo było bardzo konserwatywne, a na pewno role kobiece były mocno zdefiniowane, zdecydowanie nie na naszą korzyść” – wskazuje Byczkowska.
Świadome kształtowanie kultury organizacyjnej firm jest ważnym czynnikiem dla zapewnienia równych szans w miejscu pracy. „Coraz więcej firm wypracowuje i wprowadza strategie działania zbudowane wokół różnorodności wśród pracowników. Niezwykle istotna jest także kultura organizacyjna panująca w danej firmie i wartości, wokół których skupione są działania nie tylko biznesowe ale także pracownicze, czy społeczne. W BASF Polska nasze działania opieramy na 4 wartościach takich jak Otwartość, Elastyczność, Innowacyjność i Atrakcyjność. Szczególnie ta pierwsza – otwartość, jest kluczowa dla rozwoju kariery kobiet, bo to otwartość właśnie na różnorodność, ale także na kulturę otwartego feedbacku.” – dodaje Byczkowska.
Gender gap czyli nierówności na rynku pracy
Kobiety nadal borykają się jednak z nierównościami i strukturalnymi trudnościami na rynku pracy, choć sytuacja ta w poszczególnych krajach wygląda różnie.
Podstawową nierównością bywa luka płacowa. Według Eurostatu Polska odnotowuje od lat w tym obszarze jedne z najlepszych wyników wśród krajów Unii Europejskiej. W 2022 r. luka płacowa wyniosła w Polsce 4,5 proc., co daje nam czwarte miejsce w Europie. Jest to znacznie lepsza sytuacja niż w sąsiednich krajach – w Niemczech i Czechach, gdzie kobiety zarabiają niemal jedną piątą mniej niż mężczyźni. Polska wyprzedza pod tym względem również wszystkie kraje skandynawskie, Holandię oraz Francję. W latach 2015-2021 luka płacowa zmniejszyła się w Polsce z 7,3 proc. do 4,5 proc. W tym czasie w Unii Europejskiej nastąpił spadek z 15,5 proc. do 12,7 proc.
Federalny Urząd Statystyczny w Niemczech opracował bardziej złożony wskaźnik Gender Gap dla rynku pracy. Składa się z Gender Pay Gap (luka płacowa), Gender Hour Gap (luka wynikająca z mniejszej ilości przepracowanych godzin miesięcznie, np. przez zatrudnienie na część etatu, chociażby ze względu na obowiązki opiekuńcze) i Gender Employment Gap (luka wynikająca z mniejszego udziału kobiet w rynku pracy, a także pracy w gorzej płatnych zawodach). Biorąc pod uwagę wszystkie te czynniki, luka genderowa wynosi dla kobiet w Niemczech aż 39 proc.
W Polsce luka genderowa jest mniejsza, choćby ze względu na mniej rozpowszechnione formy zatrudnienia na część etatu, jednak dane demograficzne wskazują na nierówną pozycję kobiet na rynku pracy wyrażoną w brakiem wystarczającego wsparcia w obszarze rodzicielstwa.
„Obecnie kluczowym czynnikiem wspierającym rozwój kariery zawodowej kobiet wydaje się zapewnienie równowagi pomiędzy pracą i życiem prywatnym, która pomaga znaleźć przestrzeń na rozwój zawodowy kobiet.” – mówi Agnieszka Popko, dyrektor zarządzająca ECE Projektmanagement Polska i członkini zarządu Polsko-Niemieckiej Izby Przemysłowo-Handlowej. „Bardzo ważne jest wsparcie ze strony managerów i organizacji oraz promowanie równości szans i traktowania. Ogromne znaczenie będzie miało wdrożenie dyrektywy unijnej w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości.”- dodaje Popko.
W ECE Projektmanagement Polska zwraca się uwagę na dobrostan pracowników. Oferowane są elastyczne godziny pracy oraz pracę w formule hybrydowej, co pomaga kobietom w pogodzeniu obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym. Matki dzieci do lat 4 mogą wykonywać pracę całkowicie zdalnie. Wielką popularnością cieszy się platforma MINDGRAM, poprzez którą zapewniane jest wsparcie psychologiczne (w razie potrzeby również psychoterapię), porady ekspertów z różnych dziedzin np. psycholog dziecięcy, psychoterapeuta par, dietetyk, doradztwo finansowe i prawne, a także szereg wydarzeń wspomagających rozwój osobisty. Pracodawca wspiera kobiety w rozwoju zawodowym poprzez różnego rodzaju szkolenia i kursy podnoszące wiedzę i kompetencje.
Działanie w obszarze tworzenia miejsc pracy przyjaznych dla rodziców podejmuje także firma Bosch realizująca wspólnie z Fundacją Mamo Pracuj program mentoringowy Mother Empower, wspierający powrót kobiet do pracy po przerwie związanej z urodzeniem dziecka.
Nieodpłatna praca kobiet
Innym aspektem w skali globalnej jest nierówne obciążenie nieodpłatną pracą, która często ogranicza możliwości pracy zarobkowej i utrudnia uzyskanie niezależności ekonomicznej przez kobiety.
Oxfam szacuje, że kobiety podejmują ponad trzy czwarte nieodpłatnej pracy opiekuńczej na świecie i stanowią dwie trzecie płatnej siły roboczej w zakresie pracy opiekuńczej. Codziennie wykonują one 12,5 miliarda godzin nieodpłatnej pracy opiekuńczej.
Według szacunków Oxfam oznaczałoby to wkład w światową gospodarkę w wysokości co najmniej 10,8 biliona dolarów rocznie, czyli ponad trzy razy więcej niż wartość globalnego przemysłu technologicznego.
Krótkie spojrzenie w przededniu dnia kobiet pokazuje, że wiele obszarów zmienia się pozytywnie dla pracujących kobiet, ale nadal jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia.
Należy lepiej wykorzystywać potencjał kobiet, walczyć z dyskryminacją, rozwijać narzędzia wspierające aktywność zawodową kobiet, zapewnić wsparcie instytucjonalne kobiet wybierających kształcenie w kierunkach, w których dominuje udział mężczyzn, zapewnić kobietom równe szanse w pełnieniu funkcji przywódczych oraz monitorować postępy w zakresie równości płci.
Źr. PIE, Eurostat, MRiPS, Oxfam