Energetyka jest obecnie jednym z najważniejszych czynników sukcesu w gospodarczym wyścigu konkurencyjnym na świecie. Ceny energii i rosnące zapotrzebowanie na moc to główne wyzwania z punktu widzenia rozwoju gospodarki.
Polska energetyka, nadal w dużej mierze opierająca się na konwencjonalnych źródłach energii, odczuwa to szczególnie mocno. Konieczne zmiany systemowe w kierunku przebudowy miksu energetycznego i związane z tym wyzwania infrastrukturalne z jednej strony oraz kwestia bezpieczeństwa energetycznego i stabilnej podaży w odpowiednich cenach dla odbiorców z drugiej strony wyznaczają kierunki rozwoju w polskiej energetyce.
W naszym artykule analizujemy miniony rok, wydarzenia lub trendy, które miały wpływ na polski rynek energii w ubiegłym roku i patrzymy w jakim kierunku zmierza polski rynek energetyki, także w odniesieniu do rozwoju rynku energetycznego w Europie.
Trend: dekarbonizacja i spadek cen energii na rynku hurtowym
Wśród trendów wyraźnie widoczne jest dążenie do dalszej dekarbonizacji polskiej energetyki. Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz spadek udziału węgla kamiennego w miksie energetycznym oznacza redukcję emisji CO2 i poprawę jakości powietrza. Efekty tego są już widoczne: we wrześniu ubiegłego roku padł rekord - po raz pierwszy w historii udział węgla w produkcji energii elektrycznej spadł poniżej 50 proc.
Wynik ten przypisuje przede wszystkim wzrostowi mocy w farmach fotowoltaicznych i wiatrowych, co wpłynęło na większe znaczenie odnawialnych źródeł energii (OZE) w polskim miksie energetycznym. Wzrost liczby instalacji OZE przełożył się też pozytywnie na obniżenie cen energii.
Spadek dynamiki w inwestycje w nowe moce wytwórcze w obszarze lądowej energii wiatrowej i PV wynikać może z obowiązującej ustawie odległościowej, ze zbyt skomplikowanych procedur administracyjnych i niedostosowaniu polskich przepisów do wymogów Fit for 55. Na spadek inwestycji w PV wpływ miał spadek ich rentowności ze względu na spadek cen energii. Dodatkową barierą rozwoju inwestycji w PV i lądową energetykę wiatrową pozostają wysokie stopy procentowe, utrudniające pozyskiwanie finansowania elektrowni.
Wydarzenie: zamrożenie cen, ceny bilansowane
Zamrożenie oraz bilansowanie cen energii oraz to kluczowe wydarzenia 2024 roku na polskim rynku energetycznym.
Regulacja cen i wprowadzenie mechanizmu ceny maksymalnej w 2024 roku zapewniło odbiorcom końcowym poczucie stabilizacji. Celem tej regulacji była ochrona małych i średnich przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i innych wrażliwych klientów. Zamrożenie cen energii przedłużono na trzy kwartały 2025 roku. Koszt zamrożenia cen oszacowano na 25,5 mld zł, a dalsze mrożenie cen na dziewięć miesięcy 2025 wyceniono na kolejne 5,5 mld zł. Przekłada się to jednak negatywnie na możliwości inwestycyjne sektora w Polsce oraz powiększa dług publiczny. Regulacje cenowe powodują także potencjalne ograniczanie konkurencji i zniekształcenie sygnałów cenowych na rynku, co utrudnia jego rozwój.
Tymczasem ważnym i pozytywnym trendem z punktu widzenia kosztów energii była stabilizacja cen energii elektrycznej i cen paliw. Po okresie gwałtownych wzrostów w latach 2022-2023, w 2024 roku ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym sukcesywnie spadały, a następnie ustabilizowały się. Jest to wynikiem zmniejszenia napięć na rynkach surowców energetycznych, w tym spadku cen gazu ziemnego i węgla. Stabilizacja ta pomogła ograniczyć presję inflacyjną.
Pozytywnym trendem było wprowadzenie rynku usług bilansujących oraz 15-minutowych okresów rozliczenia energii bilansującej. Jest to reforma, która pozwoli na lepsze dostosowanie podaży i popytu na energię w czasie rzeczywistym, co stanowi dużą zmianę w kierunku zwiększenia elastyczności systemu. Rozwiązanie to poprawia efektywność i precyzję wyceny energii w czasie rzeczywistym, co generuje lepsze sygnały cenowe dla wszystkich uczestników rynku. Zmienność cen energii będzie prowadzić do spontanicznego wyłączania OZE w najtańszych godzinach, zmniejszenia konsumpcji odbiorców przemysłowych w najdroższych godzinach i maksymalizacji konsumpcji w najtańszych godzinach doby.
Wyzwania: infrastruktura, podaż mocy i elastyczność systemu
Dekarbonizacja sektora energetycznego i rozwój OZE oznacza konieczność integracji dużej ilości zmiennej generacji. Jest to wyzwanie z punktu widzenia istniejącej infrastruktury sieciowej, zarządzania bilansowaniem systemu i kosztów bilansowania handlowego.
Kluczowe znaczenie ma ilość mocy dyspozycyjnych w systemie, czyli dostępność elektrowni zdolnych do pracy niezależnie od warunków pogodowych.
OZE dostarczają tanią, bezemisyjną energię, ale nie są źródłem mocy. Tę zapewniają obecnie elektrownie konwencjonalne na węgiel i gaz. Te pierwsze są wycofywane, tych drugich powstaje za mało w stosunku do potrzeb polskiego systemu. Za 10 lat może w Polsce zabraknąć nawet 9-10 GW mocy dyspozycyjnej, a już teraz bilans bywa bardzo napięty.
Okresowo dzięki korzystnym warunkom dla generacji energii z OZE mogą się pojawiać nadwyżki energii, co skutkuje poleceniem redukcji generacji ze strony operatora. W okresach „Dunkelflaute” (brak wiatru, niewystarczająca ilość światła słonecznego) z kolei trzeba przywoływać rynek mocy (wezwanie podmiotów z odpowiednimi kontraktami do dostarczenia mocy do systemu), co zwiększa koszty. Potrzeba zatem więcej elastyczności na okresy nadwyżek generacji, jak i działającego równolegle do rynku energii rynku mocy, który wynagradzałby podmioty za gotowość do pracy w każdych warunkach.
Program inwestycyjny PSE przekracza 70 mld zł w ciągu najbliższej dekady. Jego realizacja pozwoli na dostosowanie sieci przesyłowej do nowej struktury wytwórczej energetyki.
Trwają prace: uruchomienie tzw. aukcji uzupełniających
W kolejnym okresie ważne dla sektora będzie przedstawienie propozycji rozwiązań w ustawie o rynku mocy dotyczących uruchomienia nowego rodzaju aukcji, tzw. aukcji uzupełniających. W przypadku tzw. aukcji uzupełniających chodzi o uruchomienie aukcji dla instalacji nie spełniających kryterium emisji 550 kg CO2/MWh, w praktyce dla elektrowni węglowych, według projektu z grudnia 2024 na cztery okresy dostaw: druga połowa 2025 r. (aukcja półroczna) oraz na lata dostaw 2026, 2027 i 2028 (aukcje roczne).
Perspektywy: agenda energetyczna na poziomie UE
Dla energetyki w kontekście europejskim najważniejszym wydarzeniem w 2024 r. było rozpoczęcie prac przez nowo wybrany Parlament Europejski oraz nową Komisję Europejską, Komisja Europejska będzie zajmować się w najbliższym czasie wieloma kwestiami, które będą miały bezpośredni wpływ na rynek energii, m.in. redukcja emisji gazów cieplarnianych o 90 proc. do 2040 roku, zmniejszenie rachunków za energię elektryczną dla obywateli i przedsiębiorstw poprzez stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych i utworzenie nowego funduszu w celu pobudzenia europejskiego przemysłu.